Klei is toch klei?
Dat zou je zonder ervaring met klei kunnen denken....
Maar neem eens een paar keer wat klei in de handen om iets te maken, en dan blijkt de praktijk anders!
De afgelopen jaren heb ik een heel aantal broodjes klei uitgeprobeerd.
Voor mensen die nooit met klei hebben gewerkt: een pak klei noem je een brood klei. Waarom dat zo is heb ik tot nu toe niet kunnen terugvinden...
Waarom ik verschillende soorten klei heb uitgeprobeerd? Dat heeft de volgende redenen:
a) Een zoektocht naar de voor mijn persoontje optimale draaiklei.
b) Ik vind het leuk om met verschillende kleuren klei te werken, ook om te ervaren hoe glazuren daarop reageren.
c) Experimenteren met andere technieken dan draaien op zijn tijd is erg leuk, en voor sommige doeleinde andere klei daarbij beter geschikt kan zijn.
Daarnaast heb ik voor de lol en de ervaring ook een keer zelf een kleinere hoeveelheid klei gedolven in de uiterwaarden! Niets zo leerzaam als een keer vanaf het eerste begin te starten....
Welke verschillen zijn er tussen kleisoorten?
Door het uitproberen van verschillende kleisoorten heb ik ervaren dat er een wereld van verschil kan zitten tussen verschillende soorten klei.
“Basisverschillen” kende ook ik op voorhand wel, denk maar aan de kleur van de klei.
Ook is er “grove” of “fijne” klei (en alle tussenliggende varianten). In “fijne” klei zit vaak geen chamotte verwerkt, of alleen chamotte in poedervorm. In grove klei zitten grotere stukjes chamotte verwerkt. Chamotte zijn gebakken en daarna gemalen kleikorrels. Deze worden vaak toegevoegd om de klei steviger te maken zodat deze minder snel vervormd. Dat is voor sommige technieken heel handig, bijvoorbeeld als je met de hand een groot beeld wilt opbouwen. Maar bij het draaien is “fijne” klei weer prettiger, tenzij je graag je handen een intensieve peeling wilt geven....
Een derde basisverschil is natuurlijk de temperatuur waarop je de klei kan bakken.
Naast deze basisverschillen, die je vooraf al van het pak kunt aflezen, heb ik zelf ook andere verschillen bemerkt.
Een van de voor mij opvallendste verschillen vond ik in hoeverre de klei “vettig” is of niet. En bij het schoonmaken heb ik gemerkt dat sommige klei plakkeriger is dan andere, of juist tijdens het draaien meer slib geeft dan andere klei. Als laatste, maar niet onbelangrijk, is mijn ervaring ook dat de ene klei meer lijkt te kunnen hebben op de draaischijf dan de andere, ook als ze hetzelfde percentage van dezelfde chamotte bevatten.
Persoonlijke ervaringen met kleisoorten
Het leek me leuk te vertellen over de verschillende kleisoorten waarmee ik tot nu toe heb gewerkt, en welke ervaringen ik daar zelf mee heb gehad. Bovendien kan ik op deze manier meteen een overzicht maken en behouden.
Onderstaande komt echter wel met een belangrijke disclaimer!
Het zijn puur mijn persoonlijke ervaringen. Van klei die ik zelf minder prettig vind weet ik dat andere kleiliefhebbers hier juist heel graag mee werken en er goede ervaringen mee hebben.
Mijn ervaringen met klei zijn ook het gevolg van mijn draaitechniek etc. Zie het niet als hard , definitief oordeel over een klei, maar probeer altijd zelf de klei uit en ga niet (alleen) af op het oordeel van een ander!
Witte/lichtgekleurde kleisoorten
Creaton/ G&S 254 – off-white richting grijzig – 0,2 mm chamotte
De klei waarmee ik begonnen ben en die ik nog steeds regelmatig gebruik. Een klei waarmee je prima kan draaien, maar ook prima kan handvormen. En bij een goede ronde vorm goed bruikbaar voor raku-stook en saggar experimenten naar mijn ervaring. Daarmee is dit naar mijn ervaring een ontzettend veelzijdige klei die ik altijd wel kan inzetten.
Toch ben ik blijven zoeken naar een andere draaiklei. Dat heeft de volgende redenen:
-
Het kan toeval zijn, maar bij mij is deze klei vaak relatief hard net uit het pak. Nu kan je harde klei makkelijk zachter maken door deze een tijd in een natte handdoek te wikkelen o.i.d., maar bij mij geeft dat dan soms weer te zachte klei. Het kost mij moeite om de balans daarin te vinden. Bij een vakantie bij een andere pottenbakker had ik daar bij deze klei minder last van, maar daar wat ook een kleipers waardoor de klei al goed voorbewerkt was.
-
Hard of zacht, op de een of andere manier krijg ik altijd een enorme slibtroep bij het draaien met deze klei. De pottenbakker die les gaf tijdens genoemde vakantie had hier helemaal geen last van, dit is echt iets persoonlijks geloof ik.
-
Daarnaast heb ik de indruk dat een transparant glazuur dat ik gebruik hier vaker craquele op geeft dan bij een andere klei. Of dat puur de klei is, of ook te maken heeft met andere factoren (de manier van glazuur opbrengen?) weet ik niet goed. Meestal hanteer ik hetzelfde stookschema, en ik maak de oven pas open als deze geheel is afgekoeld.
Vingerling/Sibelco K148 – wit achtig – geen chamotte
Dit pak heb ik ooit gekocht omdat ik eerder een grijze klei zonder chamotte had geprobeerd en deze goed was bevallen. De hoop was dat een witte klei zonder chamotte net zo goed zou bevallen. Helaas had ik een andere ervaring met deze witte klei zonder chamotte.
Het is alweer een hele tijd geleden, maar in mijn herinnering was deze klei snel verzadigd en kon deze klei met draaien weinig hebben. Waarschijnlijk het gevolg van het ontbreken van chamotte, in combinatie met mijn draaitechniek (waaraan nog genoeg te verbeteren viel en valt). Toch heb ik het altijd wat apart gevonden dat het met een andere klei zonder chamotte wel beter ging. Voor mij is het daarom maar bij één broodje van deze klei gebleven.
Sint Joris – witte klei – 2,0 mm chamotte
Eigenlijk maak ik zelden een werkstuk van klei met grove chamotte. In dit geval had ik bedacht dat ik wat olla's wilde maken voor in een toekomstige grote plantenbak. Daarbij had ik wat haast / weinig geduld op dat moment. Het formaat dat ik wilde maken zou op de draaischijf nog een hoop oefenen inhouden, en gezien mijn ongeduld zag ik dat even niet zitten. Vandaar dat ik had bedacht deze te maken door ze met de hand op te bouwen uit rollen.
Op het atelier kwam ik erachter dat mijn “gewone”klei op was... Niet handig als je toch al ongeduldig bent op dat moment. Toen ben ik in de oude voorraad gaan snuffelen en vond een pak nog bruikbare grove chamotte klei. Aangezien de olla's toch in de aarde ingegraven worden en ik niet van plan ben om ze daarna weer uit te graven, leek me dat geen probleem.
De olla's zijn prima gelukt door ze met rollen op te bouwen, waarbij ik deels een mal heb gebruikt voor een mooie ronde vorm. Dat had op zich ook prima met andere klei met wat fijnere chamotte gekund. En die haast, dat was achteraf ook zeker niet nodig... De plantenbakken zijn op dit moment in de maak.
Maar goed, zo ben ik wel weer een klei-ervaring rijker. Wat ik daarbij ook heb geleerd is dat je deze klei vooral niet glad moet willen afwerken door er met de natte spons ofzo langs te gaan. De chamottekorrels werden alleen maar zichtbaarder.
Voor wie niet weet wat olla's zijn: dit zijn poreuze, bisquitgebakken potten die je in de aarde ingraaft, met een hals die net boven de aarde blijft. In de olla's giet je water. Dit water “lekt” dan door naar de aarde en de planten die daarin staan, zolang die aarde niet natter is dan de olla. Doordat het water onder de grond is verdampt er minder. Wat mij wel handig leek met een plantenbak, aangezien ik al meerdere keren planten heb laten uitdrogen in de zomerhitte. Als de plantenbakken eenmaal staan kan ik in de praktijk uitproberen hoe dit werkt.
Creaton/G&S 234 Papierklei – cremewit – geen chamotte
Ooit een half pak gebruikt omdat mij was verteld dat deze klei sterker was dan gewone klei, en daarmee geschikter voor mijn allereerste raku experiment ooit. Tja, wat zal ik daarop zeggen.
De helft dan de potjes heeft het niet gered, waarschijnlijk (ook) door mijn beginnersdraaikunsten (dit is alweer lang geleden). En hoewel het al jaren geleden is weet ik nog wel dat het draaien best even wennen was, omdat de klei toch wat anders reageerde.
De klei begint sneller te stinken dan gewone klei, ik denk doordat er papier doorheen zit. Voor mij was deze kant en klare papierklei geen groot succes. Ook aangezien ik werkstukken van andere klei heb gemaakt die gewoon heel zijn gebleven bij een raku stook.
Toch heb ik van andere mensen geweldige werkstukken gezien gemaakt van papierklei. Zij hadden de papierklei zelf gemaakt. Dat zal best troep geven, maar als ik ooit nog een keer met papierklei wil werken denk ik dat ik het toch ook op die manier probeer. Dan kan je ook beter de benodigde hoeveelheid per keer maken.
Sibelco ateliermasse 2502 – creme tot lichtgrijs – 0,2mm chamotte
Afgelopen zomer nog heb ik deze klei uitgeprobeerd als alternatief voor de G&S 254 klei. Geen verkeerde klei en ik kon er op zich prima mee werken. Alleen zou de kleur volgens het pak lichtgrijs zijn, maar vind ik het toch meer een creme kleur?
Ik had wat nieuwe glazuren van Amaco, en zolang deze niet te dik waren opgebracht gaf de combi van deze klei met deze glazuren ook geen problemen. Het zou zeker een optie zijn om ook andere glazuren op deze klei uit te proberen. Ik ben benieuwd om te zien of bij een in gebruik zijnde transparant glazuur wel of geen craquele zou ontstaan op deze Sibelco klei.
Maar, ik had ook nog een ander pak gekocht om uit te proberen...
Veka 60000 – wit – 0,2mm chamotte
De laatste klei in een heel traject van experimenteren met verschillende wit/licht gekleurde kleisoorten. En tot nu toe voor mij de grote hit onder de licht gekleurde draaiklei.
Voor mij voelt dit als een vettere klei. De klei was vanuit het pak al heerlijk soepel, hoewel ik altijd nog kneed. (Het kan natuurlijk altijd dat ik gewoon mazzel had bij dit eerste broodje, en dat een volgend pak harder is).
Ook bij deze klei is het bij het draaien nog wat zoeken naar de balans tussen watergebruik en klei, maar voor mij geeft deze klei met het draaien minder slib, en de draaischijf is makkelijk schoon te maken naar mijn indruk. Wel vetter, maar niet plakkerig.
En de klei lijkt ook aardig wat bewerkingen te kunnen hebben voordat hij zijn kracht verliest. Het gevolg is dat ik de laatste tijd weer wat groei in de werkstukken die ik draai, omdat nu dingen wel lukken die me eerst niet lukten. Qua draaien heeft deze klei op dit moment mijn eerste voorkeur!
Intussen zijn de eerste werkstukken bisquit gestookt, en valt me op dat dit best witte klei is.
Maar: de eerste glazuurstook moet nog plaatsvinden. Dan hoop ik te leren wat de eindkleur wordt op de temperatuur waarop ik stook, en hoe de door mij gebruikte glazuren op deze klei reageren. Dat wordt doorwerken met glazuren en nog even geduld hebben. Natuurlijk hoop ik op positieve resultaten....
Het is wel een klei die alleen voor hogere temperaturen bedoeld is, mogelijk is hij daarmee wat minder veelzijdig dan bijvoorbeeld de G&S 254.
Afsluiting witte/lichtgekleurde kleisoorten
Welke klei de voorkeur heeft hangt erg af van wat ik ermee wil gaan doen. Als ik aan het experimenteren sla met alternatieve stooktechnieken pak ik meestal de Creaton/G&S 254 klei. Dat is bij mij tot nu toe bijna altijd goed gegaan.
Voor het draaien hoop ik dat de Veka 60000 klei na de eerste glazuurstook nog steeds een lach op mijn gezicht brengt!
Ik hoop dat jullie wat hebben aan mijn overzicht van ervaringen met verschillende kleisoorten. Nogmaals, probeer klei vooral zelf uit!
En gekleurde klei dan?
Aan het begin van dit stuk schreef ik al dat ik het ook leuk vind om met verschillende kleuren klei te werken. Natuurlijk heb ik daarom ook verschillende soorten gekleurde klei uitgeprobeerd.
Volgende keer daarom deel 2, waarin ik over mijn ervaringen met gekleurde kleisoorten zal vertellen.
Als laatste voor nu:
Ik ben nieuwsgierig waarom we het eigenlijk een brood klei noemen. Een zoektochtje op internet gaf geen uitkomst.
Is er iemand die de reden hiervoor kent? Ik zou het superleuk vinden als je dit met ons kan delen via de commentaren.
Reactie plaatsen
Reacties
Hallo,
Interessant om je artikel te lezen in mijn zoektocht naar de perfecte klei voor mij. Ik ben benieuwd geraakt naar de Veka 60000 en vooral welke klei dit echt is. Eerder heb ik een Veka klei besteld waar ze me geen informatie over konden geven naar absorptie etc. Ik zag dat er onder het Veka etiket een ander etiket zat. Dit bleek dus gewoon een Sibelco klei te zijn. Aan de hand van de Sibelco Tool heb ik dan de informatie kunnen vinden die ik nodig had. Zit er een ander label onder de Veka Sticker? En wat staat er op?
Vriendelijke groeten,
Femke