Het kriebelde al een tijdje...
Al die pakken klei die we in de winkel zien liggen. Klei in verschillende kleuren, samenstellingen en stooktemperaturen. Leuk om alles uit te proberen, dat doe ik dan ook graag!
Maar klei wordt uiteindelijk gedolven uit de “grond” (of vooral kleiafzettingen), voordat het door de fabriek wordt behandeld en tot verschillende kleisoorten wordt bewerkt.
Hoe zou het zijn om zelf wat klei te delven in onze eigen omgeving, zouden we daarmee daadwerkelijk iets kunnen maken?
Zo in de buurt van de Rijn, in een omgeving waar niet alleen de ruïnes van oude steenfabrieken nog staan maar zelfs nog een actieve steenfabriek zit, dat zou toch mogelijkheden moeten bieden....
Going Local: Op zoek naar klei in de uiterwaarden
Op naar de uiterwaarden!
Met wat enthousiaste volwassenen en kinderen hebben we er een gezellig en educatief uitstapje van gemaakt.
Op een plekje opzij van het pad de schep in de grond gestoken en de graszoden opzij gelegd. Wat zou er voor grond onder zitten? Na nog een paar keer scheppen kwamen we bij een andere laag, wat al meer op klei leek. Vies (er lopen ook koeien in het gebied, het zal toch niet....), en wat droog toen we een rolletje in een ring bogen.
Echter: het leek toch echt klei te zijn. We besloten het hiermee gewoon te gaan proberen.
Na wat kleine emmers gevuld te hebben moest het gat weer gevuld worden, maar dat ging prima met grond en gras.
Waren alle potholes maar zo simpel gerepareerd!
Het grote kliederen – oftewel het “schoonmaken” van de gedolven klei
Eenmaal thuis begon het grote kliederen! De klei moest gewassen worden en zoveel mogelijk van steentjes, gras en zand worden ontdaan.
We zijn begonnen om met de hand alle kleihompen klein te maken en vooral veel water toe te voegen. Nadat de klei een tijdje heeft staan weken hebben we de smurrie geprobeerd te zeven. Dat viel niet mee, omdat de zeef niet tegen al te harde druk bestand was.
Uiteindelijk hebben we nog meer water toegevoegd, zodat we een soort van kleisoep kregen. En die hebben we door de zeef en deels zelfs door een pantykousje geforceerd.
Deze kleisoep heeft vervolgens een lange tijd gestaan zodat de klei kon bezinken en we het water konden aftappen. Eenmaal meer kleismurrie dan kleisoep hebben we dit verder gedroogd op de gipsplaat. Dat werkte behoorlijk snel. De klei die we overhielden vond ik erg aards ruiken, maar leek wel vrij van vervuiling.
Alleen, de klei was niet erg flexibel, ook niet na flink doorkneden. Wat nu?
Toevoeging aan de klei - Bentoniet
Uiteindelijk hebben we op advies van een deskundige bentoniet aan de klei toegevoegd, en de klei in goed afgesloten zakken een aantal maanden laten rusten.
Bentoniet is een zeer plastische kleisoort met een hele fijne structuur, die (onder andere) aan andere kleisoorten kan worden toegevoegd om de plasticiteit te verbeteren. Dat is in ons geval goed gelukt om de zelf gedolven klei wat beter werkbaar te maken.
Bentoniet klontert wel enorm als het nat wordt en zwelt behoorlijk op. Normaal wordt dan ook aangeraden het droog te mengen. Nu hebben wij niet eerst alle gedolven klei geheel laten drogen, zoveel tijd (en geduld) hadden we niet. In plaats daarvan hebben we de bentoniet goed verspreid er doorheen gemengd, en vervolgens de klei goed doorgekneed en klompjes kapot geknepen voordat we de klei een tijd hebben weggelegd.
Dat klonteren, daar wordt in de praktijk bij andere toepassingen van bentoniet dankbaar gebruik van gemaakt. Wist je bijvoorbeeld dat bentoniet ook als vulling voor kattenbakken in gebruik is? Maar het kan ook worden gebruikt om de vochthuishouding van droge zandgrond te verbeteren. Op wikipedia kan je nog meer toepassingen van het veelzijdige bentoniet terugvinden.
De eerste proef!
Voordat we helemaal "los" gingen met onze eigen gedolven klei hebben we eerst een proefplaatje gemaakt. Want we wisten nog helemaal niets over hoe de klei zich zou gedragen!
Op een strook klei hebben we 10 cm afgetekend, zodat we later ook konden zien hoeveel de klei ongeveer krimpt tijdens het bakken.
Dit hebben we op aardewerk temperatuur gebakken, met in het achterhoofd dat rivierklei meestal wel op deze temperatuur gebakken kan worden. Er kwam een mooie rode klei uit, die inderdaad deze temperatuur prima aankan. Misschien is de klei nog wel op hogere temperaturen te bakken zonder dat dit problemen geeft, dat hebben we nog niet uitgeprobeerd.
Qua krimp viel het mee, zeker niet meer dan met andere klei waarmee we werken.
De structuur van de klei blijft ook na het bakken wat bros, het doet me een beetje aan oude bakstenen denken. Of de klei erg sterk is wisten we nog niet, het gebakken proefplaatje brak na stevige druk onverwachts doormidden. Maar dat kan ook door een luchtbelletje of een ander zwak punt komen, we hadden de klei voor dit proefplaatje niet uitgebreid door gekneed.
Let niet op de glazuur, die was mislukt.
Keramiek van zelfgedolven klei
De volgende vraag was natuurlijk of we met deze klei konden draaien!
Daarvoor heb je fijne klei nodig (tenzij je de huid van de handen graag scrubt tijdens het draaien). Iets waar we hard ons best op hadden gedaan met al dat zeven.
Het bleek al snel dat het op zicht prima draaiklei is geworden, de klei laat zich goed vormen.
Het enige is dat de klei bij het gebruik van veel water tijdens het draaien (wat ik doe) snel verzadigd raakt. Eindeloos bewerken is dus geen optie. Een andere draaister gebruikt minder water en ervaart dit probleem eigenlijk niet.
De gebakken werkstukken hebben een prachtige warme roodbruine kleur. Deze kleur steek geweldig af tegen bepaalde glazuurkleuren.
Mijn favoriete combinatie tot nu toe is zwart en wit glazuur met de kleikleur.
Ook blijkt de klei, hoewel deze wel wat poreuzer/brosser aanvoelt, best wat bewerking aan te kunnen. Gaten in een schaal geeft geen vervorming tijdens het bakken, en ook alleen de binnen- of alleen de buitenzijde glazuren (wat meer spanning op de klei kan veroorzaken) heeft geen problemen gegeven.
Ik ben zelf blij met de werkstukken die ik met deze klei heb kunnen maken. Wat het extra bijzonder maakt is dat ik de klei zelf heb kunnen “maken” in plaats van een kant en klaar pak te kopen, en dat de klei gewoon uit de buurt komt!
Wie heeft ook wel eens zelf klei gedolven en hier iets van gemaakt? Ik ben heel benieuwd naar ervaringen van anderen!
Reactie plaatsen
Reacties
Ik heb emmers gele klei gedolven in zuidfrankrijk. Ik wil die gaan wassen en bewerken, geschikt maken voor handvormen. o.a. Potten. Ik ga nu proeven doen met toevoegen van chamotte (middel) en bentoniet. Ik heb geen idee hoeveel bentoniet toegevoegd kan worden. Dwz het percentage op droge klei. Wat is het advies? Bedankt alvast, m.vr.gr. Ria
Hallo Ria,
Het is een kwestie van uitproberen. Ik heb gelezen dat 3% genoeg zou zijn, minder kan ook al genoeg zijn. Het hangt er helemaal vanaf hoe de klei is die je hebt gedolven...
Wij hebben de bentoniet door de natte klei gemengd dus een precies percentage dat wij hebben gebruikt kan ik je niet geven. Wat ook iets heeft geholpen is na het kneden de vochtige klei een tijd wegleggen in een donkere luchtdichte zak.
Heel veel succes met het klei experiment. Wat mij betreft is het weken met zelf gedolven klei een geweldige ervaring.
Hoi Astrid,
Wat een leuk artikel, en wat een mooie rode klei!
Mag ik vragen waar jullie de klei ongeveer hebben gewonnen?
Ik ben zelf bij de Merwede klei gewonnen en dit heeft (helaas) een grijzige kleur. Ik zou ook graag met deze mooie rode klei experimenteren :)
Hallo,
Ik woon onder BruSsel, en heb toevallig via via een park en bostuin.
Ik zou graag mensen zoals jullie met topideetjes willen uitnodigen, om deze kennis te delen.
Zien jullie het zitten om te overnachten in een mooie omgeving?
Of mag ik mezelf uitnodigen, en eens mogen leren vanuit jullie Good practice?
Ik ben heel fan van lokaal, en mooie vormen uit keramiek maar ook van leven (zoals delen). Of andere mooie initiatieven.
Jullie site en foto s zijn prachtig, ik word er wild enthousiast van.
We maken met de academie in mei een pitfire en er zit wel wat creatief rondom me en in me.
Laten we iets uit de grond stampen? Wat denk je?
Groetjes,
Elisa
0032472524747
Vandaag heb ik een goeie bonk donkerbruin-zwarte klei gevonden op een bouwplaats in Vlaardingen. Ik groeide op aan de Rijn bij Leiderdorp maar heb in mijn jeugd nooit iets gemaakt van de klei die we bij onze jongensavonturen tegenkwamen.
Ik zie nu wel wat kleine steentjes maar ik ga het behalve afspoelen niet zuiveren. Eerst maar eens een eierdopje kleien en na droging kijken of dat goed gaat in mn emailleeroventje.
Zoals je het beschrijft is hoe ik het zuiveren voorstelde, bedankt voor de tip over bentoniet.
Hoi,
Echt heel leuk zeg!!
Geweldig eigenlijk.
Ik ben ook met proeven bezig met klei uit Friesland, maar hij is nietwaterdicht, bij jou wel?
Groetjes saskia
Hallo Saskia, waar in Friesland heb jij de klei gedolven? Ik kom oorspronkelijk uit Friesland en zou graag iets maken met de Friese klei 😃. Hgr Henny
Ik ben bezig met mijn afstudeerproject aan de Designacademy en ik ben opzoek naar plekken waar in mijn eigen klei kan graven. Mochten mensen mij hier bij kunnen helpen hoor ik dat graag. Groetjes Wies
Ha Wies, wellicht te laat maar: in Schuytgraaf (Arnhem Zuid) ter hoogte van de straat Bliksemschicht heb ik veel klei gevonden. Door de bouw omhoog gewerkt!
Hoi, wat een leuk artikel. Zelf draai ik met klei uit de Kromme Rijn. Redelijk schone klei. De stukjes die erin blijven geven een mooi effect.
Nu heb ik de biscuitstook op 1020 en glazuur nog maar op 1140.
Denk je dat het hoger kan? Hoop van je tee horen.
Groet, Eugenie
Hi Wies, mag ik vragen waar jouw afstudeerproject Design academy over gaat? Ik zelf werk ook graag met zelf gedolven klei.
Hoi, ik woon in Berkhout, Noord-Holland en wil graag mijn eigen klei delven en gebruiken. Ik ben dus opzoek naar informatie over hoe ik dit het beste aan kan pakken, maar ik kan online weinig informatie vinden. Ik hoop dat iemand mij hiermee zou kunnen/ willen helpen.
Groetjes,
Mila van Rossum
milavanrossum@hotmail.com
Ik studeer af aan de kunstacademie MAAK te Knokke. Ik werk ook met zelf gedolven klei. Heb echter wel het gevoel dat ik er nog veel te weinig kennis over heb. Er volgen nu nog 2 specialisatie jaren. Zijn jullie al eens samen gekomen. Vind dat idee van Elisa super.
0032476242752 Katrien
Dag,
Hoeveel bentoniet moet je toevoegen op 1 kilo klei?
Hey leuk een blog hierover! Delf sinds een korte tijd ook mijn eigen klei. Voor de soep maken gebruik in een kleine betonboor dit scheelt heel veel kneden! Hierdoor kun je ook veel meer verwerken.
Ik schilder op een ondergrond van eigen geschept klei uit de IJsssel. Misschien samen exposeren?