Peru. Ik zou er graag een keer rondreizen, maar dat is er nog niet van gekomen. Toch ben ik in aanraking gekomen met de wereld van keramiek uit het oude Peru.
Hoe en waar dan? Op een plek waar ik dit zelf niet had verwacht: In het Lippisches Landesmuseum in Detmold, Duitsland.
Dit museum kent een vaste tentoonstelling 'Kulturen der Welt', die een aantal zalen beslaat. In één van de zalen stonden de vitrines vol met keramiek van verschillende regionale beschavingen uit het oude Peru.
Een stijl die mij direct opviel door de manier van decoreren en het daarbij gebruikte kleurenpalet was het Nazca/Nasca keramiek. (Voor deze blog gebruik ik Nazca als schrijfwijze.)
Het was geweldig om te zien wat voor prachtige keramiek de Nazca maakten in het verre verleden!
Ik was er zo van onder de indruk dat ik thuis wat kleiwerkstukken heb gemaakt waarbij ik de decoratie losjes geïnspireerd heb op Nazca keramiek. Daarom leek het me leuk wat over Nazca keramiek te delen via deze blog.
Hoe komt keramiek uit Peru terecht in een Duits museum?
Zelf vond ik het bijzonder om te ontdekken dat er zo'n verzameling van oude Peruaanse keramiek in Duitsland was, op een paar uur rijden. Dat is toch nog net wat dichterbij dan de musea in Londen, of de musea in Zuid Amerika en Noord Amerika.
De verzameling van het museum in Detmold is voor een belangrijk deel afkomstig van een Duitse arts, die jarenlang in Lima heeft gewerkt. Deze arts verzamelde keramiek. Een deel van zijn privéverzameling schonk hij rond 1909 aan dit museum, omdat zijn vrouw afkomstig was uit deze omgeving.
Nazca cultuur – welke periode bestond deze?
De Nazca cultuur bestond grofweg in de periode 180 voor Christus tot 650 na Christus (de periode wisselt overigens wat tussen verschillende informatiebronnen).
Deze cultuur was te vinden in een gebied aan de kust in het zuidelijke deel van Peru. De teneergang van deze cultuur schijnt vanaf 500 na Christus te hebben plaatsgevonden. Waarschijnlijk is de verzwakking van deze cultuur deels het gevolg van natuurrampen/klimaat verschijnselen. Deze gevolgen zijn mogelijk werd dit nog verergerd door menselijk handelen (erosie door ontbossing, hoe lang blijven mensen dezelfde fouten maken?).
De Nazca cultuur werd voorafgegaan door de Paracas Cultuur, en werd opgevolgd door de Wari/Huari cultuur. Het leuke was dat het museum in Detmold ook keramiek uit die periodes toonde, waardoor je ook de ontwikkelingen kon zien tussen de verschillende opeenvolgende culturen.
In het museum was een heel informatief overzicht opgenomen van allerlei verschillende beschavingen in verschillende gebieden over een periode van 1500 voor Christus tot 1500 na Christus.
Weliswaar in het Duits, maar handig genoeg om een foto van te maken. Achteraf was ik hier blij om, want ik heb op internet deze informatie wel in geschreven vorm teruggevonden, maar niet in een zo overzichtelijk visueel overzicht.
Nazca cultuur – belangrijkste bijdragen
Bewerkingen van de aarde
Als je ooit van de Nazca hebt gehoord is dat waarschijnlijk vanwege de beroemde Nazca lijnen, de aardtekeningen (geogliefen) die zijn ontdekt op de pampa in Peru. Met deze lijnen zijn grote dierfiguren en geometrische figuren uitgebeeld.
Ik vind zelf een figuur van een kolibrie indrukwekkend om te zien op foto's. De kolibrie komt ook terug op keramiek van de Nazca, en vormde onderdeel van de inspiratie die ik heb opgedaan voor decoratie van mijn eigen keramiek.
Verder zijn er ten tijde van de Nazca cultuur ook allerlei irrigatiekanalen aangelegd voor de watervoorziening van de mensen en irrigatie van gewassen. Genoeg water was waarschijnlijk best een uitdaging in de dorre droge leefomgeving van de Nazca.
Ambacht en muziek
Nazca keramiek was volop aanwezig in de samenleving. Ik heb begrepen dat dit keramiek ook voor de gewone mens verkrijgbaar was, al of niet door bijvoorbeeld een bedevaart tocht te ondernemen naar een religieuze bestemming waar dit aardewerk beschikbaar was.
Persoonlijk vind ik het ongelooflijk om te zien dat zo lang geleden al zulk sprekend en kleurrijk aardewerk werd gemaakt!
Daarnaast hebben de Nazca veel geweven textiel voortgebracht, net als in de voorliggende Paracas cultuur. Ook dit textiel kent kleurrijke afbeeldingen. Het museum in Detmold had ook een zaaltje waarin textiel tentoongesteld werd uit dezelfde culturen als waarvan ze keramiek toonden. Omdat mijn interesse veel meer uitgaat naar keramiek zal ik eerlijk bekennen dat ik minder aandacht heb gehad voor deze geweven stoffen. Een deel daarvan was in mijn herinnering in uittrekbare laden opgeborgen.
Maar naast deze kunstvormen schijnt dat muziek ook belangrijk is geweest in de Nazca cultuur. Er zijn verschillende muziekinstrumenten van keramiek gevonden.
Hoofden
Een wat meer macaber kenmerk van de Nazca cultuur is het gebruik van trofee hoofden (denk hierbij ook aan gemummificeerde hoofden). Hierbij werd vaak een gat in de schedel gemaakt waarin een touw werd vastgemaakt, zodat deze trofee hoofden getoond konden worden.
Overigens zijn er ook onderzoekers die van mening zijn dat deze hoofden niet zozeer als trofee vanuit de strijd werden gehouden, maar meer als verering van voorouders.
Nazca keramiek – vormen en gebruik
De vorm van Nazca potten is heel divers van wat ik heb gezien in het museum in Detmold, en in de online collecties van andere grote musea.
Een heel belangrijke vorm was de pot met 2 tuiten met daartussen een handvat. Deze waren vaak bolvormig en hebben geen platte bodem. Ook zijn er veel potten met 1 tuit. Maar ik heb ook kommen, bekers en kannen/potten gezien. Sommige vormen spreken mij erg aan, leuk om daar in de toekomst in mijn eigen werk iets mee te doen.
Veel van de potten werden gebruikt in ceremonies, of als grafgift meegegeven. Ook werden ze als showitem behandeld. Dagelijks gebruik van deze gedecoreerde items kwam minder vaak voor.
Niet in het museum in Detmold, maar wel in de online collecties van andere musea, zijn ook muziekinstrumenten van aardewerk te zien. Ik heb een leuk fluitje gevonden, een panfluit en ook een drum.
Nazca keramiek – Techniek
De Nazca bouwden hun potten op met kleirollen, welke rondom een bodem werden aangebracht. Eenmaal opgebouwd moeten de wanden vervolgens wel dunner en gladder zijn gemaakt. Want de uiteindelijke potten die ik in het museum heb gezien hadden dunne wanden en waren echt glad.
Daar waar de voorgangers ( Paracas cultuur) hun aardewerk pas na het stoken decoreerden door met mineralen of met planten gekleurde hars op het aardewerk aan te brengen, hebben de Nazca hiervoor een (daar en toen) nieuwe methode gebruikt. In plaats van hars achteraf kleurden de Nasca kleislib (waarbij ze tot wel 12 verschillende kleuren wisten te realiseren!), en brachten deze kleislib aan op hun werkstukken voordat deze gestookt werden. Ook werden de werkstukken nog gepolijst voor een mooie glans.
Decoratie met kleislib is een techniek die ook vandaag de dag nog volop gebruikt wordt. Bijzonder om je te realiseren hoe oud sommige technieken al zijn!
Nazca keramiek – Decoratie
De decoratie van keramiek (en ook textiel) moet je plaatsen in een cultuur waarin geen sprake was van een geschreven taal. Dat maakt dat afbeeldingen een belangrijke manier van communiceren waren!
Een heel belangrijk kenmerk van de decoratie uit de Nazca periode is het gebruik van zwarte lijnen rondom afbeeldingen. Ook werden afbeeldingen vaak geheel rondom het werkstuk aangebracht, en volgden de vorm van het werkstuk. Bij figuren zie je overigens het onderste deel van het lijf niet altijd, soms wordt dit verwerkt in de lage ronde vorm van een pot.
Het soort afbeeldingen die je terugziet verandert gedurende de Nazca periode. Hierin onderkennen onderzoekers tot wel 9 verschillende fases. Ik heb die fases overigens niet zo bewust gezien in het museum in Detmold.
Landbouw was heel belangrijk voor de Nazca. Gezien de dorre, droge omgeving van de Nazca is het niet verwonderlijk dat hier veel aandacht voor was. Naast het aanleggen van irrigatiekanalen zie je dit ook terug in de afbeeldingen op het aardewerk, zeker in de eerdere fases.
Deze eerste fases kenden vrij realistische afbeeldingen van belangrijke aspecten van het dagelijkse (over)leven, zoals fruit, planten, dieren en mensen. Hierbij werden afbeeldingen in eerste instantie deels nog in de klei zelf gekerfd. Daarna werden de afbeeldingen uitsluitend aangebracht met gekleurde kleislib. De achtergrond was vaak op een rode, bruine, witte of zwarte achtergrond.
Omdat de Nazca sterk in natuurgeesten geloofden hebben ze deze ook afgebeeld op hun keramiek. Bijvoorbeeld de mythische orca, de gevlekte kat, belangrijke vogels, maar ook creaturen met een combinatie van menselijke en dierlijke aspecten.
Op een gegeven moment werd de aard van de afbeeldingen abstracter en meer gericht op strijd. De (trofee?) hoofden komen veelvuldig terug in de afbeeldingen op de aardewerk potten van de Nazca. Bijvoorbeeld: Sjamanen die hoofden hebben omgehangen, of losse hoofden waaruit een touw hangt, en meer abstracte vormen daarvan. Een tikkeltje luguber wat mij betreft, als je eenmaal beseft wat er (soms vrij abstract) wordt afgebeeld.
In de laatste fases was er weinig sprake meer van realistische figuren. Ook kwamen geometrische patronen veel vaker voor als decoratie.
In eerste instantie zie je soms een drukke afbeelding, zonder direct te herkennen wat er wordt weergegeven. Daarom vond ik de volgende lecture over de interpretatie van afbeeldingen op Nazca keramiek erg informatief.
Vanaf ongeveer minuut 10 wordt een afbeelding geanalyseerd en in stukjes uiteengerafeld, waardoor je gaat beseffen wat er allemaal is afgebeeld.
Een aanrader als je meer wilt weten over de afbeeldingen!
Inspiratie voor eigen werkstukken
Na dit museum bezoek was ik geïnspireerd om eens decoratie op mijn eigen keramiek toe te passen welke losjes gebaseerd is op het Nazca keramiek. Een decoratie die volstrekt anders is dan dat ik tot nu toe heb gedaan.
Voor de duidelijkheid: ik heb niet geprobeerd om een Nazca pot na te maken!
Mijn werk is gemaakt van rode klei, deels met rode terra sigillata (zelf gemaakt). Gevormd op mijn eigen manier met deels andere hulpmiddelen dan dat de Nazca ooit zullen hebben gebruikt. De glazuur is kant en klare glazuur, daar waar Nazca keramiek is gedecoreerd met gekleurde kleislib.
Omdat ik niet bepaald goed kan tekenen was het al een hele uitdaging om de afbeeldingen op de pot te zetten om te vervolgens te kleuren en te omlijnen. Zonder dat was het waarschijnlijk geen herkenbare afbeelding geworden. Om dat te realiseren heb ik een voor mij nieuwe manier uitgeprobeerd, namelijk het gebruik van een gewone viltstift op papier en dit dan nat maken en op het werkstuk leggen en aandrukken. Er valt met wat meer ervaring vast nog wel wat te verbeteren aan deze werkwijze, maar voor een eerste keer werkte het beter dan verwacht.
Conclusie
Mocht je geïnteresseerd zijn in keramiek uit het oude Peru, maar niet zo snel in de gelegenheid zijn om naar Peru te gaan, dan is een bezoekje aan het Lippisches Landesmuseum in Detmold, Duitsland zeker de moeite waard. En dat is vanuit Nederland een stuk dichterbij dan Peru (hoewel daar natuurlijk veel meer te zien is).
Naast keramiek uit Peru kan je in het Lippisches Landesmuseum ook veel andere dingen bekijken, zie hun website.
Voor mij gaf het ook inspiratie om eens een heel ander soort decoratie aan te brengen op mijn eigen werkstukken van het pottenbakken, en daarbij een voor mij nieuwe techniek uit te proberen. En zo is mijn creatieve horizon weer een stukje verder verbreed.
Als iemand nog tips heeft voor (het bekijken van) keramiek uit andere minder bekende beschavingen dan hou ik me aanbevolen!
Reactie plaatsen
Reacties