Pitfire, African fire, het zijn verschillende benamingen voor het stoken van keramiek in een “open” houtvuur.
Ik heb dit zelf twee keer mogen meemaken onder leiding van ervaringsdeskundigen. De ene keer echt in een open vuur, de andere keer werd het vuur in een ton gestookt. Beide keren was het leuk, spannend en leerzaam!
Maar deze manier van stoken is niet iets om thuis “even” zelf te proberen of te herhalen (laat staan op mijn balkonnetje....).
Juist omdat voor veel mensen niet zomaar mogelijk zal zijn om keramiek in een houtvuur te stoken lijkt het me leuk om wat te vertellen over mijn ervaringen.
Let op: ik ben op dit gebied zeker geen deskundige. Onderstaande is dan ook niet bedoeld als handleiding...
Unieke werkstukken gegarandeerd
Beide keren waren de basisingrediënten:
- bisquit gestookte werkstukken,
- sulfaatoplossingen,
- zaagsel,
- een heleboel hout.
Maar dat wil nog niet zeggen dat de uitkomsten hetzelfde zijn!
Deels door de decoratiemethode, maar vooral ook door het vuur ben ik met volstrekt verschillende eindresultaten geëindigd. Vuur en rook spelen hun eigen rol, en het verloop van de stook en de eindtemperatuur is logischerwijze minder te regelen dan bij mijn reguliere, computergestuurde stook in een elektrische oven...
Nu zal een ervaringsdeskundige vast wel mogelijkheden kennen om soortgelijke resultaten te bereiken, maar met de invloed van vuur en rook wordt het nooit helemaal hetzelfde. Je eindigt hoe dan ook met unieke stukken.
Zonder enige ervaring eindigde ik daarnaast ook met (voor mij) enorm verrassende werkstukken....
Het hele stookgebeuren is sowieso een leuke ervaring. Zeker de moeite waard om eens te proberen als je de kans hebt!
De 1e keer – een echt open houtvuur!
De eerste keer dat ik keramiek kon stoken in een houtvuur was (alweer heel wat jaren geleden) tijdens een vakantie in Frankrijk. African fire werd het daar genoemd.
Vormen
Een boek waarin prachtig Afrikaans aardewerk was afgebeeld vormde de inspiratie waarnaar ik op zoek was. Met in het achterhoofd de tip dat gesloten vormen soms net wat sterker kunnen zijn dan open vormen, ben ik lekker bezig geweest met het draaien van wat vaasjes met een bolle buik. Wisselend van formaat en wisselend qua hals.
Decoratie
De grootste vaas heb ik zo goed mogelijk gepolijst. Volgens mijn aantekeningen heb ik vervolgens een sulfaatoplossing gebruikt ter decoratie. Waarschijnlijk heb ik dit erg dun gedaan, want terugkijkend zie ik weinig terug van sulfaten is mijn indruk. De uitkomst ziet eruit alsof deze geheel is veroorzaakt door rook en vuur.
Een tweede vaas met een wijdere hals heb ik versierd met slib, waarin ik uit vrije hand wat patronen heb gekerfd. Ook hier heeft een waarschijnlijk dunne laag in water opgeloste ijzersulfaat weinig reactie gegeven.
Een derde vaasje was klein en simpel, met een band van slib en een ingekerfd patroon. Ook hier een zeer dunne laag ijzersulfaat vermoedelijk.
Stoken
Nadat alle werkstukken goed droog waren geworden (lang leve het Franse zonnetje) was het tijd om het hout te kloven en het vuur te bouwen.
Dit was gewoon buiten op de grond, op een vrij gelegen plek, uit de buurt van brandbare zaken. Aangezien het die week een avond en nacht verschrikkelijk hard had geregend, was de omgeving nog tamelijk vochtig. Desondanks niet iets dat je thuis in Nederland even doet, want het werd toch een (naar mijn indruk) behoorlijk groot open vuur. Een extra reden voor een geweldig vakantiegevoel!
Alle werkstukken werden naast elkaar op een dikke laag zaagsel gelegd. Daarna begon het bouwen van een forse tunnel piramide van grote blokken hout. En toen ging de fik erin, en was het voor ons tijd om met een drankje toe te kijken.
Het vuur heeft meerdere uren voluit gebrand, en heeft daarna 's nachts kunnen afkoelen.
Resultaten
Ondanks dat het vuur had kunnen afkoelen waren wat lange tangen de volgende ochtend geen overbodige luxe. De asresten waren nog behoorlijk heet...
Gezien de hoeveelheid as was het in 1e instantie alsof er helemaal geen potten waren gestookt. Het vereiste wat zoekwerk voordat het eerste potje teruggevonden werd, maar uiteindelijk hebben we alles terug kunnen vinden. Natellen was geen overbodige luxe...
Nadat de werkstukken ten tijdje in het koele gras hebben staan afkoelen was het tijd om de resultaten van dichtbij te bekijken. Gelukkig was alles heel gebleven.
Na het schoonpoetsen bleken de eindresultaten heel verschillend, maar ik was er wel blij mee!
De met slib gedecoreerde stukken lieten kleur zien, de grootste vaas kende een subtieler, natuurlijk gevormde decoratie door rook en vuur.
Het is zeker mogelijk om de eindresultaten nog in te smeren met een kleurloze bijenwas. Ik heb dat toen niet gedaan, maar waarschijnlijk krijg je dan iets meer glans.
De 2e keer – met hout stoken in een ton
Afgelopen jaar had ik de kans om een workshop in Nederland te volgen. Onderdeel van het programma: een pitfire stook. Dat klonk goed!
Ik was nieuwsgierig hoe een pitfire stook zou verschillen met mijn eerste ervaring met stoken in een open houtvuur. Op youtube had ik wel wat filmpjes gezien waarin keramiek in een grote kuil in de grond in een vuur werd gestookt. De vraag was dan ook of we daadwerkelijk aan het graven zouden moeten...
Maar nee, het bleek om een houtstook in een tweetal grote oliedrums te gaan. Toch net wat anders, maar oneindig veel praktischer in dichtbevolkt Nederland, waar niet zo snel genoeg ruimte en toestemming is voor een groot open vuur. In een ton wordt dat een heel andere zaak, en dat is ook in Nederland prima te doen.
Vormen
Ronde, gesloten vormen waren ook hier best handig geweest, maar dit keer had ik 3 open vormen, waarvan 2 wel met een iets naar binnen gebogen rand. Dat was bewust, ik hoopte dat de naar binnen komende randen het werkstuk wat sterker zouden maken. De ronde, naar binnen doorgebogen rand was overigens nog best een uitdaging om te draaien, het was de eerste keer dat ik schaal met een dergelijke rand probeerde te maken. Dat kan echt nog wel beter, maar ik was blij dat het idee op zich was gelukt.
De grootste schaal heb ik met plakken en een mal gemaakt. Een risico, want door de vorm en de methode was de kans aanwezig dat deze schaal een houtvuur niet zou overleven. Maar ik wilde het toch graag proberen. Een keertje niet voorzichtig zijn, wat voor mij best lastig is.
Decoratie
Dit keer had ik alle werkstukken wel wat gepolijst (maar niet supergoed), en geen slibdecoratie toegevoegd. De kleur moest echt van de sulfaatoplossingen komen.
Om dit te realiseren was het de bedoeling om de werkstukken meerdere keren met sulfaatoplossingen te overgieten, of zelfs een tijdje in een sulfaatoplossing te dompelen (ijzersulfaat). In mijn herinnering had ik dit de eerste keer in Frankrijk lang niet zo dik gedaan, dat zou goed kunnen verklaren waarom ik toen weinig kleur van de sulfaten terugzag. Dat was dit keer wel anders!
Gelukkig was het een zonnige dag, en konden ook dit keer de werkstukken goed opdrogen in het zonnetje. Eenmaal droog kwam er een verrassende aanvulling op de decoratie: allerlei verse bladeren van planten werden op het werkstuk gelegd, en dat hele pakket werd in kranten ingepakt. En daar bleek een probleem van open vormen: je kan planten niet goed op de binnenkant van een schaal aanbrengen en er dan krant overheen leggen....
Stoken
De stookbenodigdheden waren niet echt anders dan in Frankrijk: zaagsel en veel hout. Ook nu werd er gestart met een flinke laag zaagsel op de bodem.
Maar ja, de 2 tonnen waren hoog, maar qua diameter natuurlijk nooit groot genoeg om alle werkstukken naast elkaar te leggen. Daarom werden de pakketjes op tactische wijze op elkaar gestapeld, met overal wat hout tussen. Uhm, wat zou dat betekenen voor mijn schaal, die helemaal onderop ging?
Halverwege ging er nogmaals een flinke hoeveelheid zaagsel bij, en verder stapelen maar weer. Totdat beide tonnen tot aan de bovenrand vol zaten! Ik vroeg me wel af of dat wel goed zou gaan met het stoken, zouden de werkstukken niet te hard op elkaar vallen/ gaan drukken? Volgens mij was ik ook niet de enige die hier vraagtekens bij had.
Vervolgens ging ook hier gauw de fik erin, zodat ze nog een flinke tijd zonder deksel konden branden, voordat het donker werd en de deksel er voor de nacht op moest.
Resultaten
Ook nu waren er de volgende ochtend handschoenen en lange tangen nodig om de werkstukken uit de tonnen te halen, want wederom waren de asresten nog erg heet. Bijzonder om te zien hoe weinig van de inhoud resteerde.
Zouden de werkstukken nog wel heel zijn, nu alles op de bodem terecht was gekomen? Dat bleek gelukkig goed te zijn gegaan,
De resultaten waren voor mij volstrekt onverwachts, en heel anders dan de resultaten van de houtstook in Frankrijk. Er was een explosie van kleur zichtbaar!
Mijn werkstuk met ijzersulfaat was behoorlijk oranje. Ik ben er zelf wat minder fan van, maar ik kan me goed voorstellen dat dit op de juiste vorm een bijzonder werkstuk kan geven. Want het is wel echt een warme kleur geworden.
Op mijn 2e pot waren door het kopersulfaat verschillende kleuren ontstaan. Met tot mijn grote verrassing een duidelijke afdruk van het blad van een varen! Dit heeft tegen de buitenwand gedrukt gezeten in het krantenpakket. Natuurlijk is het volledig verbrand, maar niet zonder een zwarte afdruk op de pot te geven.
Binnenin was weinig effect zichtbaar, maar met deze vorm is dat geen probleem, aangezien je vooral de buitenkant ziet.
Als laatste kwam mijn grotere schaal omhoog, die helemaal onderop heeft gelegen. Ergens moet een barstje zitten in de schaal (dat hoor je bij het aantikken), maar zichtbaar is het niet. Ik weet niet of dit tijdens het stoken is ontstaan, of bij het neerzetten van een nog hete schaal op koude tegels. Dat laatste was achteraf misschien niet zo handig i.v.m. de grote temperatuur schok.
Het idee was dat we hem op de kop hadden gelegd waardoor de binnenkant hopelijk gewoon zwart zou worden. Dat was tenminste het idee...
De uitkomst was volstrekt onvoorspelbaar en behoorlijk kleurrijk! Zwarte binnenkant, vergeet het maar...
Een bijzonder kleurrijke schaal, die zoveel kleuren en effecten laat zien dat ik iedere keer als ik hem iets draai weer iets nieuws te zien krijg. En ook de binnenkant laat verschillende effecten zien.
Dit is typisch een schaal die het beste toon in een verder rustige, neutrale omgeving. Dan komen alle kleuren en effecten het best tot hun recht.
Eenmaal thuis bedacht ik me waaraan deze schaal me doet denken. De grond op plekken in IJsland!
En dat is voor mij wel een aardige beschrijving van deze houtstook. Een heftig, onvoorspelbaar effect met grote hitte en kleurrijke resultaten!
Ter afsluiting
Beide houtstoken hebben mij volstrekt verschillende resultaten gebracht, en ik ben met al die resultaten blij. Voor mij is een houtstook een bijzondere manier om unieke resultaten te krijgen, op wat als een heel natuurlijke manier van stoken voelt. Terug naar de basics, maar de resultaten zijn zeker niet basic!
Natuurlijk zijn er ook met hout gestookte vaste ovens. Die manier van stoken heb ik zelf nog nooit geprobeerd.
Wie weet wat de toekomst nog brengt...
Wil je meer lezen over andere stookexperimenten? Zie dan Experiment: saggar stoken in aluminiumfolie
Reactie plaatsen
Reacties